تحقيقی درباره قباله‌های كهن اورامان / بخش دوم

دکتر سوران کردستاني محقق ونويسنده کرد

منتشر شده در روزنامه همشهری

شماره‌ 2190‏‎ ‎‏‏،‏‎12 Aug 2000 مرداد 1379 ، ‏‎ شنبه‌ 22‏


به‌‏‎ اشاره‌‏‎ با‏‎ نويسنده‌‏‎ نوشتار‏‎ اين‌‏‎ بخش‌‏‎ نخستين‌‏‎ در‏‎ :درآمد‏‎
-ايراني‌‏‎ فرهنگ‌‏‎ مجموعه‌‏‎ در‏‎ كردستانشناسي‌‏‎ پژوهشهاي‌‏‎ اهميت‌‏‎
اورامان‌‏‎ سه‌گانه‌‏‎ قباله‌هاي‌‏‎ ارزش‌‏‎ و‏‎ كشف‌‏‎ چگونگي‌‏‎ به‌‏‎ اسلامي‌ ، ‏‎
است‌‏‎ ايراني‌‏‎ اقوام‌‏‎ فرهنگ‌‏‎ تاريخي‌‏‎ سندهاي‌‏‎ كهنترين‌‏‎ جزو‏‎ كه‌‏‎
ازجنبه‌هاي‌‏‎ را‏‎ مجموعه‌‏‎ اين‌‏‎ فرهنگي‌‏‎ ارزشهاي‌‏‎ و‏‎ پرداخت‌‏‎
.گذارد‏‎ بررسي‌‏‎ و‏‎ بحث‌‏‎ به‌‏‎ وباورشناختي‌‏‎ زبانشناختي‌‏‎ تاريخي‌ ، ‏‎
جنبه‌هاي‌‏‎ از‏‎ ديگر‏‎ برخي‌‏‎ به‌‏‎ نويسنده‌‏‎ مقاله‌ ، ‏‎ اين‌‏‎ پايان‌‏‎ در‏‎
و‏‎ كرده‌‏‎ اشاره‌‏‎ ايرانشناسي‌‏‎ مجموعه‌‏‎ در‏‎(قباله‌ها‏‎)‎اثر‏‎ اين‌‏‎ مهم‌‏‎
شرط‏‎ پيش‌‏‎ را‏‎ ايراني‌‏‎ اقوام‌‏‎ فرهنگي‌‏‎ آزادانه‌‏‎ گفت‌وگوي‌‏‎ سپس‌‏‎
.است‌‏‎ دانسته‌‏‎ ديگر‏‎ ي‌‏‎ تمدنها‏‎ با‏‎ گفت‌وگويي‌‏‎ هرگونه‌‏‎
دادن‌‏‎ توجه‌‏‎ و‏‎ كردستان‌‏‎ به‌‏‎ جمهوري‌‏‎ رياست‌‏‎ سفر‏‎ به‌‏‎ توجه‌‏‎ با‏‎
نيز‏‎ و‏‎ ايران‌‏‎ تاريخ‌‏‎ در‏‎ كردستان‌‏‎ فرهنگ‌‏‎ اهميت‌‏‎ به‌‏‎ ايشان‌‏‎
گفت‌وگوي‌‏‎” زمينه‌‏‎ در‏‎ خاتمي‌‏‎ آقاي‌‏‎ سازنده‌‏‎ طرح‌‏‎ اين‌ ، ‏‎ از‏‎ پيشتر‏‎
زمينه‌هاي‌‏‎ نخست‌‏‎ كه‌‏‎ مي‌رسد‏‎ نظر‏‎ به‌‏‎ شايسته‌‏‎ “فرهنگها‏‎
فراهم‌‏‎ ايراني‌‏‎ اقوام‌‏‎ اجتماعي‌‏‎ و‏‎ فرهنگي‌‏‎ بالندگي‌‏‎ و‏‎ شكوفايي‌‏‎
آنها‏‎ ميان‌‏‎ سازنده‌‏‎ و‏‎ پويا‏‎ گفت‌وگوي‌‏‎ زمينه‌هاي‌‏‎ تا‏‎ شده‌‏‎
.يابد‏‎ بيشتري‌‏‎ گسترش‌‏‎
قباله‌هاي‌‏‎ در‏‎ منعكس‌‏‎ اجتماعي‌‏‎ مناسبات‌‏‎ پيرامون‌‏‎ بررسيهايي‌‏‎
اورامان‌‏‎
در‏‎ ايران‌‏‎” كتاب‏‎ در‏‎ كه‌‏‎ است‌‏‎ مستشرقيني‌‏‎ از‏‎ كريستنسن‌‏‎ آرتور‏‎
در‏‎ (‎گامي‌‏‎ پلي‌‏‎)‎زوجات‌‏‎ تعدد‏‎ كه‌‏‎ مي‌نويسد‏‎ “ساسانيان‌‏‎ عصر‏‎
اقتصادي‌‏‎ قدرت‌‏‎ اساس‌‏‎ بر‏‎ مرد‏‎.‎است‌‏‎ بوده‌‏‎ مرسوم‌‏‎ باستان‌‏‎ ايران‌‏‎
رئيس‌‏‎ و‏‎ سرپرست‌‏‎ عصر‏‎ درآن‌‏‎مي‌كرد‏‎ اختيار‏‎ همسر‏‎ چندين‌‏‎ خود‏‎
نيز‏‎ هم‌اكنون‌‏‎.‎است‌‏‎ شده‌‏‎ ناميده‌‏‎ (كدخدا‏‎)خوداي‌‏‎ كدگ‌‏‎ خانواده‌‏‎
شوهران‌‏‎ قديمي‌‏‎ زنان‌‏‎ كردستان‌ ، ‏‎ مكريان‌‏‎ منطقه‌‏‎ روستاهاي‌‏‎ در‏‎
يك‌‏‎ متعدد‏‎ زنان‌‏‎ ميان‌‏‎ در‏‎.مي‌نامند‏‎ (كدخدا‏‎)‎كي‌خدا‏‎ را‏‎ خويش‌‏‎
از‏‎ و‏‎ بوده‌‏‎ منزل‌‏‎ كدبانوي‌‏‎ و‏‎ مقتدر‏‎ و‏‎ برگزيده‌‏‎ تن‌‏‎ يك‌‏‎ مرد ، ‏‎
خانواده‌‏‎ ديگر‏‎ زنان‌‏‎ و‏‎ است‌‏‎ بوده‌‏‎ برخوردار‏‎ همسر‏‎ كامل‌‏‎ حقوق‌‏‎
بر‏‎ كاري‌‏‎ و‏‎ مسئوليت‌‏‎ آنان‌‏‎ از‏‎ يك‌‏‎ هر‏‎ و‏‎ بوده‌اند‏‎ خدمتكار‏‎
در‏‎ كدبانو‏‎ يك‌‏‎ از‏‎ بيش‌‏‎ مردي‌‏‎ اگر‏‎ نيز‏‎است‌‏‎ داشته‌‏‎ عهده‌‏‎
منزل‌‏‎ در‏‎ كدبانوان‌‏‎ از‏‎ يك‌‏‎ هر‏‎ گويا‏‎ صورت‌‏‎ آن‌‏‎ داشته‌ ، در‏‎ اختيار‏‎
آن‌‏‎ همسرش‌‏‎ برابر‏‎ در‏‎ مرد‏‎ مسئوليت‌‏‎.‎است‌‏‎ مي‌برده‌‏‎ بسر‏‎ مستقلي‌‏‎
بر‏‎ مادام‌العمر‏‎ طور‏‎ به‌‏‎ را‏‎ زنش‌‏‎ نفقه‌‏‎ و‏‎ سرپرستي‌‏‎ كه‌‏‎ بوده‌‏‎
خانواده‌‏‎ پسران‌‏‎ سرپرستي‌‏‎ و‏‎ مخارج‌‏‎ همچنين‌‏‎.‎است‌‏‎ داشته‌‏‎ عهده‌‏‎
عهده‌‏‎ بر‏‎ ازدواج‌ ، ‏‎ هنگام‌‏‎ تا‏‎ دختران‌‏‎ و‏‎ ازدواج‌‏‎ معمولي‌‏‎ سن‌‏‎ تا‏‎
حقوق‌‏‎ اين‌‏‎ از‏‎ (‎غيركدبانو‏‎)خدمتكار‏‎ زنان‌‏‎ اما‏‎.‎است‌‏‎ بوده‌‏‎ پدر‏‎
.نبوده‌اند‏‎ برخوردار‏‎
داشتن‌‏‎ نگاه‌‏‎ پاك‌‏‎ براي‌‏‎ كوشش‌‏‎”:مي‌نويسد‏‎ همچنين‌‏‎ كريستنسن‌‏‎
از‏‎ يكي‌‏‎ باستان‌‏‎ ايرانيان‌‏‎ خانواده‌هاي‌‏‎ در‏‎ خون‌‏‎ و‏‎ نژاد‏‎
اين‌‏‎.‎است‌‏‎ مي‌آمده‌‏‎ شمار‏‎ به‌‏‎ ايراني‌‏‎ جامعه‌‏‎ برجسته‌‏‎ ويژگيهاي‌‏‎
در‏‎ حتي‌‏‎ است‌ ، ‏‎ بوده‌‏‎ مرسوم‌‏‎ ايران‌‏‎ در‏‎ پيشين‌‏‎ روزگاران‌‏‎ از‏‎ سنت‌‏‎
.هخامنشيان‌‏‎ عهد‏‎
باستاني‌‏‎ اسناد‏‎ واژگان‌‏‎ از‏‎ برخي‌‏‎ تحليل‌‏‎ و‏‎ تجزيه‌‏‎ و‏‎ بررسي‌‏‎
اورامان‌‏‎
كه‌‏‎ آنچه‌‏‎ و‏‎ قباله‌ها‏‎ واژگان‌‏‎ ميان‌‏‎ تطبيقي‌‏‎ برآورد‏‎ منظور‏‎ به‌‏‎
بخش‌ ، ‏‎ اين‌‏‎ در‏‎ مي‌شود ، ‏‎ شناخته‌‏‎ كردي‌‏‎ كنوني‌‏‎ زبان‌‏‎ عنوان‌‏‎ به‌‏‎
حيطه‌‏‎ در‏‎ را‏‎ اورامان‌‏‎ قباله‌هاي‌‏‎ در‏‎ مندرج‌‏‎ واژگان‌‏‎ از‏‎ برخي‌‏‎
:مي‌دهم‌‏‎ قرار‏‎ تحليل‌‏‎ و‏‎ تجزيه‌‏‎ مورد‏‎ فقه‌اللغه‌‏‎
(آن‌‏‎ +كف‌‏‎ يا‏‎ كپ‌‏‎) از‏‎ متشكل‌‏‎:kofan / كفان‌‏‎ ‎‏‏،‏‎Kopan /كپان‌‏‎ -‎‎‏‏1‏‎
اوستا‏‎ در‏‎ ;كوهها‏‎ معناي‌‏‎ به‌‏‎
.Kewan كيوان‌‏‎ و‏‎ Kowan كووان‌‏‎ كردي‌‏‎ در‏‎ ;(Kaofa /ئوفه‌‏‎ كه‌‏‎)
هورمزد ، ‏‎ آهورامزدا ، ‏‎ به‌معناي‌‏‎:aramasd /آراماسد‏‎ -‎‏‏2‏‎
.هورمز‏‎
به‌معناي‌‏‎ (‎دين‌‏‎ +آر‏‎)‎ از‏‎ متشكل‌‏‎:ardinآردين‌‏‎ يا‏‎ اردين‌‏‎ -‎‏‏3‏‎
(آر‏‎)‎ اوراماني‌‏‎ كردي‌‏‎ در‏‎ ;آتش‌‏‎ ستايش‌‏‎ آيين‌‏‎ اهوراپرستي‌ ، ‏‎ آيين‌‏‎
.آتش‌‏‎ معناي‌‏‎ به‌‏‎
:از‏‎ متشكل‌‏‎ ;است‌‏‎ اسم‌‏‎:‎ arsak /ارشاك‌‏‎ يا‏‎ arsak /ارساك‌‏‎ -‎‏‏4‏‎
/هرش‌‏‎ اورماني‌‏‎ كردي‌‏‎ در‏‎:(‎نام‌‏‎ پسوند‏‎) آك‌‏‎ +هرش‌‏‎ يا‏‎ هرس‌‏‎ يا‏‎ ارس‌‏‎
.(اشك‌‏‎)‎ معناي‌‏‎ به‌‏‎ hars /هرس‌‏‎ نيز‏‎ و‏‎ (خرس‌‏‎)‎ معناي‌‏‎ به‌‏‎hars
;(ك‌‏‎ +ما‏‎ +ا‏‎ +اسپ‌‏‎)‎از‏‎ متشكل‌‏‎:spomak /اسپوماك‌‏‎ -‎‏‏5‏‎
كردي‌‏‎ در‏‎:(ماديان‌‏‎)‎ماده‌‏‎ اسب‏‎ معناي‌‏‎ به‌‏‎ است‌‏‎ مركب‏‎ واژه‌اي‌‏‎
(ك‌‏‎)‎ و‏‎ ماده‌‏‎ معناي‌‏‎ به‌‏‎ (ما‏‎)‎اضافه‌ ، ‏‎ نشانه‌‏‎(O /ا‏‎)اوراماني‌‏‎
.است‌‏‎ پسوند‏‎
اين‌‏‎ كردي‌‏‎ در‏‎ تيز ، ‏‎ و‏‎ راست‌‏‎ تير ، ‏‎ معناي‌‏‎ به‌‏‎:‎tirak /تيرك‌‏‎ -‎‏‏6‏‎
معناي‌‏‎ به‌‏‎ (tiranan /نان‌‏‎ تيره‌‏‎)‎ همچون‌‏‎ مركبي‌‏‎ اسامي‌‏‎ در‏‎ نام‌‏‎
گيوه‌‏‎ وسط‏‎ تيرك‌‏‎ معناي‌‏‎ به‌‏‎ (tirakilas/كلاش‌‏‎ تيره‌‏‎) يا‏‎ وردنه‌‏‎
.زبانهاست‌‏‎ سر‏‎ بر‏‎ اينك‌‏‎ هم‌‏‎ اوراماني‌‏‎
به‌‏‎ اول‌‏‎ بخش‌‏‎:‎(پان‌‏‎ +مرز‏‎) از‏‎ متشكل‌‏‎:marzpan /مرزپان‌‏‎ -‎‎‏‏7‏‎
(بذرافشاني‌‏‎ آماده‌‏‎ چهارگوشه‌‏‎ زمين‌‏‎)‎ نيز‏‎ و‏‎ (‎سرزمين‌‏‎) معناي‌‏‎
واژه‌‏‎ اين‌‏‎ نخستين‌‏‎ بخش‌‏‎.‎است‌‏‎ نگاهبان‌‏‎ معناي‌‏‎ به‌‏‎ دوم‌‏‎ بخش‌‏‎.‎است‌‏‎
جاي‌‏‎ به‌‏‎ كردي‌‏‎ زبان‌‏‎ در‏‎ مذكور‏‎ معناي‌‏‎ همان‌‏‎ به‌‏‎ هم‌اكنون‌‏‎ مركب‏‎
dalamarz /مرز‏‎ دل‌‏‎ اوراماني‌‏‎ واژه‌‏‎ نمونه‌ ، ‏‎ براي‌‏‎است‌‏‎ مانده‌‏‎
نيز‏‎ پهلوي‌‏‎ زبان‌‏‎ در‏‎ (‎مرز‏‎)اورامان‌‏‎ در‏‎ است‌‏‎ روستايي‌‏‎ نام‌‏‎ كه‌‏‎
و‏‎ حد‏‎ معناي‌‏‎ واژه‌‏‎ اين‌‏‎ بعدها‏‎.است‌‏‎ صورت‌‏‎ و‏‎ معني‌‏‎ همان‌‏‎ به‌‏‎
همين‌‏‎ به‌‏‎ نوين‌‏‎ فارسي‌‏‎ در‏‎ چنانكه‌‏‎ است‌ ، ‏‎ كرده‌‏‎ پيدا‏‎ نيز‏‎ حدود‏‎
.مي‌رود‏‎ كار‏‎ به‌‏‎ معني‌‏‎
سخن‌‏‎ فرجام‌‏‎
از‏‎ آمده‌‏‎ بر‏‎ است‌‏‎ ابرمجموعه‌اي‌‏‎ اسلامي‌‏‎ /ايراني‌‏‎ تمدن‌‏‎
مرزهاي‌‏‎ برون‌‏‎ و‏‎ درون‌‏‎ گستره‌‏‎ در‏‎ ايراني‌ ، ‏‎ اقوام‌‏‎ فرهنگهاي‌‏‎
انجام‌‏‎ به‌‏‎ تاريخي‌‏‎ دامن‌‏‎ دراز‏‎ سير‏‎ يك‌‏‎ در‏‎ كه‌‏‎ ايران‌‏‎ كشور‏‎
اين‌‏‎ البته‌‏‎.‎است‌‏‎ داشته‌‏‎ تكامل‌‏‎ به‌‏‎ رو‏‎ روندي‌‏‎ هماره‌‏‎ و‏‎ رسيده‌‏‎
و‏‎ اراده‌‏‎ و‏‎ عزم‌‏‎ با‏‎ بلكه‌‏‎ نگرفته‌ ، ‏‎ صورت‌‏‎ خلق‌الساعه‌‏‎ تكوين‌‏‎
اين‌‏‎ در‏‎.است‌‏‎ يافته‌‏‎ سامان‌‏‎ تدريج‌‏‎ به‌‏‎ گوناگون‌ ، ‏‎ اقوام‌‏‎ اختيار‏‎
ايراني‌ ، ‏‎ اقوام‌‏‎ فرهنگي‌‏‎ مجموعه‌هاي‌‏‎ از‏‎ يك‌‏‎ هر‏‎ تكوين‌ ، ‏‎ و‏‎ خلق‌‏‎
و‏‎ موثر‏‎ نقشي‌‏‎ مستحكم‌ ، ‏‎ ريشه‌هايي‌‏‎ و‏‎ جوشان‌‏‎ سرچشمه‌هاي‌‏‎ همچون‌‏‎
پاره‌‏‎” اصطلاح‌‏‎ اطلاق‌‏‎ لذا ، ‏‎.‎است‌‏‎ داشته‌‏‎ عهده‌‏‎ بر‏‎ مقوي‌‏‎ و‏‎ مقوم‌‏‎
نه‌‏‎ ايراني‌ ، ‏‎ اقوام‌‏‎ فرهنگي‌‏‎ مجموعه‌هاي‌‏‎ از‏‎ يك‌‏‎ هر‏‎ بر‏‎ “فرهنگ‌‏‎
واگرايانه‌‏‎ پنداري‌‏‎ از‏‎ واقع‌‏‎ در‏‎ بلكه‌‏‎ است‌ ، ‏‎ آشكار‏‎ تحقير‏‎ تنها‏‎
/ايراني‌‏‎ تمدن‌‏‎ ابر‏‎ دانستن‌‏‎ پاره‌‏‎ پاره‌‏‎ بر‏‎ مبتني‌‏‎ پيش‌فرضي‌‏‎ و‏‎
بر‏‎ مبتني‌‏‎ تفكر‏‎ آنكه‌‏‎ حال‌‏‎ و‏‎ ;مي‌گيرد‏‎ نشات‌‏‎ اسلامي‌‏‎
منسجم‌‏‎ و‏‎ متكامل‌‏‎ ساختار‏‎ و‏‎ قومي‌‏‎ تكامل‌‏‎ به‌‏‎ رو‏‎ مجموعه‌هاي‌‏‎
انسجام‌‏‎ و‏‎ همبستگي‌‏‎ و‏‎ پيوستگي‌‏‎ منظر‏‎ از‏‎ حاكي‌‏‎ ملي‌ ، ‏‎ ابرمجموعه‌‏‎
ابرتمدن‌‏‎ واقعي‌‏‎ شناخت‌‏‎.است‌‏‎ اسلامي‌‏‎ /ايراني‌‏‎ تمدن‌‏‎ ساختاري‌‏‎
فرهنگي‌‏‎ مجموعه‌هاي‌‏‎ متقابل‌‏‎ شناخت‌‏‎ بدون‌‏‎ اسلامي‌ ، ‏‎ /ايراني‌‏‎
.بود‏‎ خواهد‏‎ بي‌انجام‌‏‎ و‏‎ غيرواقعي‌‏‎ و‏‎ ناقص‌‏‎ آن‌‏‎ دهنده‌‏‎ تشكيل‌‏‎
بشري‌ ، ‏‎ تمدنهاي‌‏‎ ساير‏‎ با‏‎ اسلامي‌‏‎ /ايراني‌‏‎ تمدن‌‏‎ گفتگوي‌‏‎ نيز‏‎
در‏‎ و‏‎ گردد‏‎ آغاز‏‎ ايراني‌‏‎ اقوام‌‏‎ متقابل‌‏‎ شناخت‌‏‎ از‏‎ است‌‏‎ شايسته‌‏‎
.بيانجامد‏‎ تمدنها‏‎ تفاهم‌‏‎ و‏‎ مفاهمه‌‏‎ به‌‏‎ فرهنگي‌‏‎ تكامل‌‏‎ مسير‏‎
از‏‎ يافته‌‏‎ تكامل‌‏‎ است‌‏‎ برگزيده‌اي‌‏‎ كه‌‏‎ ايراني‌‏‎ ملي‌‏‎ فرهنگ‌‏‎
اين‌‏‎ تاريخي‌‏‎ هويت‌‏‎ وجودآورنده‌‏‎ به‌‏‎ ايراني‌‏‎ اقوام‌‏‎ فرهنگ‌‏‎
و‏‎ بالندگي‌‏‎ و‏‎ رشد‏‎ به‌‏‎ اقوام‌‏‎ فرهنگهاي‌‏‎ امتداد‏‎ در‏‎ سرزمين‌ ، ‏‎
و‏‎ منابع‌‏‎ ماحي‌‏‎ و‏‎ نافي‌‏‎ كه‌‏‎ نيست‌‏‎ شايسته‌‏‎ و‏‎ است‌‏‎ رسيده‌‏‎ پويايي‌‏‎
ابرمجموعه‌‏‎ تكامل‌‏‎ زيرا‏‎ ;باشد‏‎ خود‏‎ تغذيه‌كننده‌‏‎ سرچشمه‌هاي‌‏‎
تكامل‌‏‎ گرو‏‎ در‏‎ ديگري‌ ، ‏‎ عامل‌‏‎ هر‏‎ از‏‎ بيش‌‏‎ ايران‌‏‎ ملي‌‏‎ فرهنگي‌‏‎
فرهنگ‌‏‎ با‏‎ آن‌‏‎ تعامل‌‏‎ مرهون‌‏‎ نيز‏‎ و‏‎ دهنده‌اش‌‏‎ تشكيل‌‏‎ عناصر‏‎
.است‌‏‎ جهان‌‏‎ مليتهاي‌‏‎ ساير‏‎
به‌‏‎ رو‏‎ و‏‎ پربار‏‎ گسترده‌ ، ‏‎ است‌‏‎ مجموعه‌اي‌‏‎ كرد ، ‏‎ قومي‌‏‎ فرهنگ‌‏‎
عمده‌‏‎ طور‏‎ به‌‏‎ و‏‎ گذشته‌‏‎ هزاره‌هاي‌‏‎ بستر‏‎ در‏‎ كه‌‏‎ تكامل‌‏‎ و‏‎ رشد‏‎
بر‏‎ يافته‌ ، ‏‎ نضج‌‏‎ زاگرس‌‏‎ جبال‌‏‎ سلسله‌‏‎ جغرافيايي‌‏‎ محدوده‌‏‎ در‏‎
توفانهاي‌‏‎ ميان‌‏‎ از‏‎ خاورميانه‌ ، ‏‎ تاريخ‌‏‎ متلاطم‌‏‎ امواج‌‏‎ پهنه‌‏‎
ادامه‌‏‎ خويش‌‏‎ حيات‌‏‎ به‌‏‎ و‏‎ است‌‏‎ گذشته‌‏‎ تاريخي‌‏‎ حوادث‌‏‎ سهمگين‌‏‎
ابر‏‎ تاسيس‌‏‎ در‏‎ تاريخي‌ ، ‏‎ جريان‌‏‎ و‏‎ سيلان‌‏‎ اين‌‏‎ كشاكش‌‏‎ در‏‎ و‏‎ داده‌‏‎
حفظ‏‎ در‏‎ نيز‏‎ و‏‎ ايراني‌‏‎ ملي‌‏‎ فرهنگ‌‏‎ و‏‎ اسلامي‌‏‎ /ايراني‌‏‎ تمدن‌‏‎
ايفا‏‎ ارزنده‌اي‌‏‎ نقش‌‏‎ ايران‌‏‎ كشور‏‎ استقلال‌‏‎ و‏‎ ارضي‌‏‎ تماميت‌‏‎
.است‌‏‎ نموده‌‏‎
از‏‎ پرالتهابي‌‏‎ بخش‌‏‎ نقش‌آفرين‌‏‎ سده‌هاست‌‏‎ كه‌‏‎ كرد‏‎ ديرزي‌‏‎ قوم‌‏‎
از‏‎ يكي‌‏‎ پهنه‌‏‎ بر‏‎ روزگاران‌‏‎ ديرينه‌‏‎ از‏‎ است‌ ، ‏‎ خاورميانه‌‏‎ تاريخ‌‏‎
ناميده‌‏‎ ايران‌‏‎ فلات‌‏‎ اكنون‌‏‎ هم‌‏‎ كه‌‏‎ قلمروي‌‏‎ مهم‌‏‎ گلوگاههاي‌‏‎
و‏‎ باستان‌‏‎ دوران‌‏‎ نشيبهاي‌‏‎ و‏‎ فراز‏‎ و‏‎ سربرافراشته‌‏‎ مي‌شود ، ‏‎
از‏‎ غني‌‏‎ مجموعه‌اي‌‏‎ اندوختن‌‏‎ با‏‎ و‏‎ درنورديده‌‏‎ را‏‎ وسطي‌‏‎ قرون‌‏‎
شناخته‌‏‎ و‏‎ زنده‌‏‎ قومي‌‏‎ همچون‌‏‎ تاريخي‌ ، ‏‎ تجارب‏‎ و‏‎ فرهنگي‌‏‎ ميراث‌‏‎
در‏‎.‎است‌‏‎ درآمده‌‏‎ معاصر‏‎ جهان‌‏‎ ملتهاي‌‏‎ و‏‎ اقوام‌‏‎ رديف‌‏‎ در‏‎ شده‌ ، ‏‎
ساير‏‎ همچون‌‏‎ را‏‎ كردان‌‏‎ آنچه‌‏‎ كه‌‏‎ است‌‏‎ گفتني‌‏‎ ارتباط ، ‏‎ اين‌‏‎
همانا‏‎ داشته‌ ، ‏‎ نگاه‌‏‎ برپا‏‎ همواره‌‏‎ جهان‌‏‎ زنده‌‏‎ ملل‌‏‎ و‏‎ اقوام‌‏‎
.است‌‏‎ بوده‌‏‎ خويش‌‏‎ فرهنگ‌‏‎ زايايي‌‏‎ و‏‎ پويايي‌‏‎ به‌‏‎ آنان‌‏‎ دلبستگي‌‏‎
تداوم‌‏‎ منظور‏‎ به‌‏‎ پيش‌ ، ‏‎ سده‌ها‏‎ كردان‌‏‎ كه‌‏‎ روست‌ ، ‏‎ اين‌‏‎ از‏‎ هم‌‏‎
متحد‏‎ ايران‌‏‎ كهنسال‌‏‎ اقوام‌‏‎ با‏‎ خود ، ‏‎ فرهنگ‌‏‎ مانايي‌‏‎ به‌‏‎ بخشيدن‌‏‎
در‏‎ و‏‎ رسانيدند‏‎ هم‌‏‎ به‌‏‎ اقتداري‌‏‎ و‏‎ اعتبار‏‎ و‏‎ گشتند‏‎ منسجم‌‏‎ و‏‎
آوردن‌‏‎ سامان‌‏‎ به‌‏‎ در‏‎ نيز‏‎ و‏‎ ايراني‌‏‎ روح‌‏‎ به‌‏‎ بخشيدن‌‏‎ اعتلا‏‎
اقوام‌‏‎ ساير‏‎ با‏‎ اسلامي‌‏‎ /ايراني‌‏‎ فرهنگي‌‏‎ ابرمجموعه‌‏‎
.گرديدند‏‎ همداستان‌‏‎ و‏‎ همراه‌‏‎ ايران‌زمين‌‏‎
و‏‎ وسيع‌‏‎ جغرافيايي‌‏‎ گستره‌‏‎ جهت‌‏‎ به‌‏‎ كرد ، ‏‎ قوم‌‏‎ فرهنگي‌‏‎ مجموعه‌‏‎
در‏‎ آن‌‏‎ درازآهنگ‌‏‎ يافتن‌‏‎ جريان‌‏‎ و‏‎ خاورميانه‌‏‎ قلب‏‎ در‏‎ متنوعش‌‏‎
پيرامون‌‏‎ كوهپايه‌هاي‌‏‎ و‏‎ جلگه‌ها‏‎ ساكنان‌‏‎ زبان‌‏‎ بر‏‎ و‏‎ ذهن‌‏‎
و‏‎ شادابي‌‏‎ و‏‎ ژرفا‏‎ و‏‎ غنا‏‎ از‏‎ هماره‌‏‎ زاگرس‌ ، ‏‎ كوههاي‌‏‎ رشته‌‏‎
و‏‎ پربار‏‎ ادبيات‌‏‎.‎است‌‏‎ بوده‌‏‎ برخوردار‏‎ تكامل‌‏‎ و‏‎ رشد‏‎ ظرفيتهاي‌‏‎
زاياي‌‏‎ و‏‎ پويا‏‎ و‏‎ ماندگار‏‎ ميراث‌‏‎ سرزمين‌ ، ‏‎ اين‌‏‎ شكوه‌‏‎ با‏‎
دوران‌‏‎ در‏‎ چه‌‏‎ سامان‌ ، ‏‎ اين‌‏‎ مردم‌‏‎ عرفاني‌‏‎ و‏‎ ديني‌‏‎ اعتقادات‌‏‎
پراحساس‌‏‎ موسيقي‌‏‎ نيز‏‎ اسلام‌ ، ‏‎ حياتبخش‌‏‎ طلوع‌‏‎ از‏‎ پس‌‏‎ چه‌‏‎ باستان‌‏‎
هريك‌‏‎ تاريخي‌ ، ‏‎ قلمرو‏‎ اين‌‏‎ رايج‌‏‎ هنرهاي‌‏‎ وديگر‏‎ روح‌افزا‏‎ و‏‎
مستقل‌‏‎ هويت‌‏‎ و‏‎ تاريخي‌‏‎ برموجوديت‌‏‎ است‌‏‎ انكارناپذيري‌‏‎ گواه‌‏‎
.كردان‌‏‎ قومي‌‏‎ فرهنگ‌‏‎
ديگري‌‏‎ جهات‌‏‎ به‌‏‎ نيز‏‎ و‏‎ مذكور‏‎ دلايل‌‏‎ به‌‏‎ بنا‏‎ كرد ، ‏‎ قومي‌‏‎ فرهنگ‌‏‎
است‌ ، ‏‎ خارج‌‏‎ مختصر‏‎ اين‌‏‎ حوصله‌‏‎ از‏‎ آنها‏‎ يكايك‌‏‎ برشمردن‌‏‎ كه‌‏‎
از‏‎ نظر‏‎ صرف‌‏‎ و‏‎ است‌‏‎ حمايت‌‏‎ و‏‎ مراقبت‌‏‎ و‏‎ صيانت‌‏‎ و‏‎ حفظ‏‎ شايسته‌‏‎
و‏‎ پژوهش‌‏‎ مورد‏‎ تاكنون‌‏‎ كه‌‏‎ فرهنگي‌‏‎ مجموعه‌‏‎ اين‌‏‎ از‏‎ اندكي‌‏‎ بخش‌‏‎
آن‌‏‎ اعظم‌‏‎ بخش‌‏‎ است‌ ، ‏‎ گرفته‌‏‎ قرار‏‎ محققين‌‏‎ و‏‎ مستشرقين‌‏‎ مطالعه‌‏‎
نانوشته‌‏‎ و‏‎ ناشنيده‌‏‎ و‏‎ ناگفته‌‏‎ و‏‎ ناسفته‌‏‎ و‏‎ ناشناخته‌‏‎ هنوز‏‎
به‌‏‎ حتي‌‏‎ آن‌ ، ‏‎ كنوني‌‏‎ شرايط‏‎ به‌‏‎ توجه‌‏‎ با‏‎ و‏‎ است‌‏‎ مانده‌‏‎ برجاي‌‏‎
ملاحظه‌اي‌‏‎ قابل‌‏‎ بخش‌‏‎ كه‌‏‎ گرفت‌‏‎ نتيجه‌‏‎ چنين‌‏‎ مي‌توان‌‏‎ جرات‌‏‎
و‏‎ قرون‌‏‎ تاريكيهاي‌‏‎ در‏‎ هم‌‏‎ فرهنگي‌‏‎ ريگ‌‏‎ مرده‌‏‎ مقدار‏‎ ازهمين‌‏‎
در‏‎ هميشه‌‏‎ براي‌‏‎ و‏‎ رفته‌‏‎ بادفنا‏‎ تاراج‌‏‎ به‌‏‎ گذشته‌ ، ‏‎ اعصار‏‎
بخشي‌‏‎ در‏‎ نمونه‌ ، ‏‎ براي‌‏‎.‎است‌‏‎ گرديده‌‏‎ مدفون‌‏‎ تاريخ‌‏‎ فراموشخانه‌‏‎
يكي‌‏‎ كه‌‏‎ -كردستان‌‏‎ اورامان‌‏‎ به‌‏‎ موسوم‌‏‎ -‎فرهنگي‌‏‎ قلمرو‏‎ اين‌‏‎ از‏‎
فرهنگي‌‏‎ مجموعه‌‏‎ ناشناخته‌‏‎ و‏‎ اسرارآميز‏‎ و‏‎ كهن‌‏‎ سرچشمه‌هاي‌‏‎ از‏‎
در‏‎ فرهنگي‌‏‎ ويژگيهاي‌‏‎ از‏‎ بسياري‌‏‎ است‌ ، ‏‎ شمار‏‎ به‌‏‎ كردي‌‏‎
رسوم‌‏‎ و‏‎ آداب‏‎ موسيقي‌ ، هنرها ، ‏‎ شفاهي‌ ، ‏‎ ادبيات‌‏‎ زبان‌‏‎ حوزه‌هاي‌‏‎
استعدادهاي‌‏‎ ديگر‏‎ نيز‏‎ و‏‎ مذهبي‌‏‎ -عرفاني‌‏‎ اعتقادات‌‏‎ جشنها ، ‏‎ و‏‎
كامل‌‏‎ طور‏‎ به‌‏‎ تنها‏‎ نه‌‏‎ معنوي‌ ، ‏‎ و‏‎ مادي‌‏‎ بالفعل‌‏‎ و‏‎ بالقوه‌‏‎
خود‏‎ غفلت‌‏‎ مورد‏‎ متاسفانه‌‏‎ بلكه‌‏‎ نشده‌ ، ‏‎ معرفي‌‏‎ و‏‎ شناسايي‌‏‎
نيز‏‎ آن‌‏‎ پژوهشگر‏‎ و‏‎ پژوه‌‏‎ دانش‌‏‎ قشر‏‎ به‌ويژه‌‏‎ و‏‎ كرد‏‎ جامعه‌‏‎
شايسته‌‏‎ شده‌‏‎ ياد‏‎ موارد‏‎ به‌‏‎ عنايت‌‏‎ با‏‎ لذا ، ‏‎است‌‏‎ گرديده‌‏‎ واقع‌‏‎
-ايرانشناسي‌‏‎ عرصه‌‏‎ پژوهشگران‌‏‎ كه‌‏‎ است‌‏‎ سزاوار‏‎ و‏‎
مجدانه‌‏‎ بازنگري‌‏‎ يك‌‏‎ طي‌‏‎ كرد ، ‏‎ محققين‌‏‎ بويژه‌‏‎ و‏‎ كردستانشناسي‌‏‎
فرهنگي‌‏‎ قلمرو‏‎ و‏‎ كردان‌‏‎ زندگي‌‏‎ به‌‏‎ واقع‌بينانه‌‏‎ توجه‌‏‎ بذل‌‏‎ و‏‎
و‏‎ ضبط‏‎ و‏‎ ثبت‌‏‎ موجبات‌‏‎ اورامان‌ ، ‏‎ منطقه‌‏‎ خصوص‌‏‎ به‌‏‎ و‏‎ كردستان‌‏‎
تكامل‌‏‎ موازات‌‏‎ به‌‏‎ را‏‎ كردي‌‏‎ فرهنگي‌‏‎ مجموعه‌‏‎ اشاعه‌‏‎ و‏‎ حفظ‏‎
.آورند‏‎ فراهم‌‏‎ جهاني‌ ، ‏‎ جامعه‌‏‎
ماخذ‏‎ و‏‎ منابع‌‏‎
:فارسي‌‏‎ به‌‏‎ *
.ج‌ 1‏‎ مردوخ‌ ، ‏‎ محمد‏‎ شيخ‌‏‎:مردوخ‌‏‎ تاريخ‌‏‎ -‎‏‏1‏‎
رشيد‏‎ ترجمه‌‏‎ كريستنسن‌ ، ‏‎ آرتور‏‎:ساسانيان‌‏‎ زمان‌‏‎ در‏‎ ايران‌‏‎ -‎‏‏2‏‎
.تهران‌ 1367‏‎ اميركبير ، ‏‎ انتشارات‌‏‎ ياسمي‌ ، ‏‎
ترجمه‌‏‎ ادموندز ، ‏‎.‎جي‌‏‎ سيسيل‌‏‎:عربها‏‎ تركها ، ‏‎ كردها ، ‏‎ -‎‎‏‏3‏‎
.تهران‌ 1367‏‎ روزبهان‌ ، ‏‎ انتشارات‌‏‎ يونسي‌ ، ‏‎ ابراهيم‌‏‎
.ج‌ 1‏‎ خانلري‌ ، ‏‎ ناتل‌‏‎ پرويز‏‎ دكتر‏‎:فارسي‌‏‎ زبان‌‏‎ تاريخ‌‏‎ -‎‎‏‏4‏‎
رفاهي‌ ، ‏‎ فيروز‏‎ ترجمه‌‏‎ فريدريش‌ ، ‏‎ يوهانس‌‏‎:‎جهان‌‏‎ خطهاي‌‏‎ تاريخ‌‏‎ -‎‏‏5‏‎
.دنيا ، تهران‌ 1368‏‎ انتشارات‌‏‎
انتشارات‌‏‎ ايزدي‌ ، ‏‎ سيروس‌‏‎ ترجمه‌‏‎ آكوپف‌ ، ‏‎.‎ب‏‎.‎گ‌‏‎:‎گوران‌‏‎ كردان‌‏‎ -‎‏‏6‏‎
.تهران‌ 1376‏‎ هيرمند‏‎
:كردي‌‏‎ به‌‏‎ *
ميژووي‌‏‎ ده‌رباره‌ي‌‏‎ زمانه‌واني‌‏‎ ه‌ييكي‌‏‎ و‏‎ ليكولينه‌‏‎ -‎‎‏‏7‏‎
غدا‏‎ به‌‏‎ حمه‌د ، ‏‎ ره‌شيدئه‌‏‎ جه‌مال‌‏‎.‎د‏‎:‎كورده‌واري‌‏‎ ولاتي‌‏‎
.‎‏‏1988‏‎
(نه‌كراوه‌‏‎ چاپ‌‏‎)كوردستاني‌‏‎ سوران‌‏‎:‎هه‌ورامان‌‏‎ رهه‌نگي‌‏‎ فه‌‏‎ -‎‎‏‏8‏‎
.موكرياني‌ ، 1991‏‎ گيوي‌‏‎ كوردستان‌ ، ‏‎ نگي‌‏‎ فه‌رهه‌‏‎ -‎‏‏9‏‎
ژماره‌ي‌‏‎ سروه‌ ، ‏‎ گوواري‌‏‎:هه‌ورامان‌‏‎ كونه‌كاني‌‏‎ واله‌‏‎ قه‌‏‎ -‎‏‏10‏‎
.ل‌ 4145‏‎ ‎‏‏68 ،‏‎
ژماره‌ي‌‏‎ سروه‌ ، ‏‎ گوواري‌‏‎:ورامان‌‏‎ هه‌‏‎ كاني‌‏‎ كونه‌‏‎ واله‌‏‎ قه‌‏‎ -‎‏‏11‏‎
.ل‌ 1819‏‎ ‎‏‏69 ،‏‎
ژماره‌ي‌‏‎ سروه‌ ، ‏‎ گوواري‌‏‎:هه‌ورامان‌‏‎ كاني‌‏‎ كونه‌‏‎ واله‌‏‎ قه‌‏‎ -‎‎‏‏12‏‎
.ل‌ 2627‏‎ ‎‏‏70‏‎
ژماره‌ي‌‏‎ سروه‌ ، ‏‎ گوواري‌‏‎:ورامان‌‏‎ هه‌‏‎ كاني‌‏‎ كونه‌‏‎ واله‌‏‎ قه‌‏‎ -‎‏‏13‏‎
.‎‏‏71ل‌ 2830‏‎
ژماره‌ي‌‏‎ سروه‌ ، ‏‎ گوواري‌‏‎:هه‌ورامان‌‏‎ كاني‌‏‎ كونه‌‏‎ واله‌‏‎ قه‌‏‎ -‎‎‏‏14‏‎
.‎‏‏72ل‌ 3334‏‎

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

5 × چهار =